Likidite açıkları oluşmadan engellemek ya da yasal hakları bilip gecikmiş fiili en az hasarla faydaya dönüştürmek iyi olmaz mı?
Bunun örneklerinden biri de para cezası yaptırımlarına maruz kalmadan zamanında yükümlülüğü yerine getirmektir.
Sosyal Güvenlik Kurumuna karşı yükümlülüklerin mevzuatta belirlenen usul ve esaslara göre yerine getirilmemesi halinde bazı yaptırımlar uygulanacağı yasa, yönetmelik ve genelgelerle hüküm altına alınmıştır. Bu yaptırımlardan biri de İdari Para Cezalarıdır (İPC). Uygulanacak idari para cezaları (İPC) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunun 102. Maddesinde düzenlemiştir. 01 Nisan 2020 tarihinde yayınlanan 2020/08 sayılı genelge ile uygulamanın ayrıntıları verilmiştir.
SGK İdari para cezaları alacağı ile ilgili tahsili için 6183 sayılı Amme alacakları Kanuna göre takip ve tahsili yoluna gider.
Ayrıca, 5510 sayılı kanun şirket üst düzey yöneticilerini ve şirketin türüne göre ortakları İPC’lere karşı kişisel mal varlıklarıyla birlikte sorumlu tutmuştur. Örneğin anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ve üst düzey yöneticileri görevde bulundukları sürede tahakkuk eden İPC’lerden dolayı sorumludurlar. Görevleri sona erse bile kendi görev süreleri içerisinde tahakkuk eden İPC’lerden sorumlulukları devam edecektir. Limited şirket ortakları, İPC’lerden hisseleri oranında sorumludurlar. Hisse devri durumunda devreden ve devralan ortak, devir öncesi tahakkuk eden İPC borcundan müteselsilen sorumludur. Ancak idari para cezalarında borçlunun ölümü halinde Anayasanın 38 inci maddesinde yer verilen cezaların şahsiliği ilkesi gereğince, bu idari para cezalarının tahsilinden vazgeçilmesi gerekmektedir.
Bu yazımızın konusu, iyi niyet indirim rakamları ile anlatılmak istenen nedir ve herhangi bir denetim veya tespit gerçekleşmeden İnsan kaynakları sisteminde yapılacak bir önleyici taramanın hangi olası zararları engelleyeceği sorularına da cevap olmaktır.
PEŞİN ÖDEME İNDİRİMİ
Sosyal Güvenlik Kurumu İPC uygulamalarında iki türlü indirim vardır. İlk olarak %25’lik peşin ödeme indirimidir. Bu indirim, İPC türü ve gerekçesi ne olursa olsun, tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde ödenen cezalara uygulanır. İPC’ler kurum tarafından ilgiliye tebliğ edilmesi ile oluşur. İPC’nin tebliği itibariyle 15 gün içinde İtiraz edilmeden ve yargı yoluna gidilmeden ödenmesi halinde ¼ oranında indirim uygulanır.
İYİ NİYET İNDİRİMİ
Bu indirim türü 17.01.2012 tarihinde 6270 sayılı kanun ile 5510 sayılı kanunun İdari Para Cezalarına ilişkin 102. Maddesine eklenmiştir. SGK’nın 2020/8 sayılı genelgesinin, 3-İDARİ PARA CEZALARINDA İNDİRİM VE MUAFİYET UYGULAMASI başlığının “3.1-Bildirge ve Belgelerin Yasal Süresinden Sonra Verilmesi Halinde İndirim” alt başlığında;
“Mahkeme kararına, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelere ya da kamu idarelerinden alınan belgelere istinaden düzenlenenler hariç olmak üzere, bildirgenin veya belgenin yasal süresi geçtikten sonra ilgililerce kendiliğinden 30 gün içinde verilmesi ve söz konusu cezaların ilgililerce, yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödenmesi halinde, bu maddenin birinci fıkrasının (a), (b), (g), (h) ve (j) bentlerinde öngörülen cezalar dörtte bir oranına karşılık gelen tutar üzerinden uygulanır.” Denilmektedir.
Yukarıda ki genelge alıntısından da anlaşılacağı üzere İyi niyet indirimi tüm fiiller için uygulanmamaktadır. 5510/102. Md (a), (b), (g), (h) ve (j) bentlerinden kast edilen belgeler;
- Sigortalı işe giriş bildirgesini,
- İşyeri bildirgesini,
- 4/b (BAĞ-KUR) sigortalıları için ilgili kurumlar tarafından verilmesi gereken sigorta başlama ve bitiş bildirgesini,
- Kamu kurumları tarafından verilmesi gereken, kamu personelinin maluliyet durumlarına ilişkin bildirgeyi,
- Kamu kurumları ve bankaların ihale verdikleri yüklenicilere dair bildirimi,
- Ticaret sicilleri, şirketlerle ilgili kuruluş bildirimini,
- İnşaat ruhsatı veren kurum ve kuruluşlar ruhsat sahipleriyle ilgili bildirimi,
- Sigortalı işten ayrılış bildirgeleridir.
Bu belgeler ile ilgili bildirim yükümlülüğü, yasal süresi içerisinde yerine getirilmemiş olmakla birlikte, yasal sürenin sonundan itibaren 30 gün içerisinde kendiliğinden yerine getirilmesi ile cezanın %75’i silinmekte, sadece %25’i tahsil edilmektedir. Ayrıca bu %25’lik kısımdan da 15 gün içerisinden ödenmesi halinde yine dörtte bir oranında peşin ödeme indirimi yapılacaktır.
Ancak iyi niyet indiriminden yararlanabilmek için en önemli şart, kendiliğinden bildirimden önce gerek SGK tarfından gerek ise diğer kamu kurumları veya mahkemeler tarafından herhangi bir tespit yapılmamış olmasıdır.
Burada bilinmesi gereken başka bir detay, yasada hükmedilen cezanın tamamı işverene tebliğ edilir. Ancak ödeme esnasında indirimler gerçekleşmektedir. Şimdi bir örnek üzerinden rakamlar ile konuşalım
Örnek: 10/2/2025 tarihinde işe girmiş olan bir sigortalıya ilişkin sigortalı işe giriş bildirgesinin 22/2/2025 tarihinde işveren tarafından kendiliğinden verilmiş olduğu varsayıldığında, söz konusu belgenin yasal süresi geçirildikten sonra ve 30 günlük süre içinde verilmiş olması nedeniyle idari para cezası 26.005,50 TL olarak tebliğe çıkartılacaktır. Bu durumda 26.005,50 TL tutarındaki idari para cezasının Kuruma itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan önce tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün içinde ödenecek olması halinde,
30 gün içinde kendiliğinden verilen belge için
26.005,50 * 1 / 4 = 6.501,375
6.501,375 * 3 / 4 = 4.876,03 TL tahsil edilecektir.
Bu belgenin yasal verilme süresinin bitiminden itibaren 30 gün içinde verilmemesi ve İPC tebliğinden itibaren 15 gün içinde itirazsız ödenir ise hangi yaptırımlar uygulanır;
26.005,50*3/4=19.504,12TL (itirazsız 15 gün içinde ödenir ise)
Bu belgenin herhangi bir tespit/denetim sonucunda oluşması halinde ;
26.005,50*2=52.011 TL ( itirazsız 15 gün içinde ödenir ise: 39.008,25)
Bu belgeden kaynaklı Sigortalının MUH-SGK bildirimi geç veya eksik yapıldı ise
26.005,50*2=52.011 TL ( itirazsız 15 gün içinde ödenir ise: 39.008,25)
2025 yılında yararlanılan tüm Asgari Ücret desteği faizi ile geri alınır.
Teşviklerden yasaklı olmanın doğrudan bir etkisi olmamakla birlikte, İdari Para Cezasından kaçınmanın bir yolu olarak belgenin tarihinin ayarlanması ve devamında eksik işlemden kaynaklı bu sonuç doğmaktadır.
01.04.2017 tarihinden itibaren uygulamaya konulan yeni düzenlemeye göre, mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerleri;
- İlk tespitte bir ay süreyle,
- İlk tespit tarihinden itibaren üç yıl içinde tekrar eden ve yasaklama kapsamına giren her bir tespit için ise birer yıl süreyle,
5510 sayılı Kanun, 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun geçici 10, 15 ve 19 uncu maddelerinde yer alan sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerinden yararlanamayacaktır.
Bu düzenleme ile beş kişiden fazla olmamak koşuluyla çalıştırılan toplam sigortalı sayısının %1’ini aşmayan sayıda, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirdiği kişileri fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerleri için yasaklama yapılmamaktadır.
SONUÇ
Uygulamada işveren ve/veya vekilleri unutulan belgenin cezasından kaçınmak için bazen belgenin tarihini ceza uygulanmayacak şekilde değiştirip kuruma vermektedirler. Sigortalı başlangıcı değiştirilip kuruma verildiği zaman kayıt dışı istihdam gerçekleşiyor ve bu kayıt dışılığın tespiti halinde işveren sadece İPC ödemek zorunda kalmıyor. Ayrıca o takvim yılına ait asgari ücret destekleri ve o tarihten sonra ki teşvikleri faizi ile alınıp kayıt dışılığın tekrarı durumuna göre belli bir süre teşviklerden yasaklanıyor. Ayrıca sigortalı için de pek çok hak kaybı oluşmaktadır.
Ya da İşten ayrılış belgesinin tarihinin ileri tarihe çekilip verilmesi durumunda ve tespitinde “sahte bildirim” yaptırımları ile hem işveren hem de sigortalı karşılaşabilir. İşveren bazı teşviklerden yasaklı olur ve sigortalı bu bildirimlerden kaynaklı sağlık, işsizlik ödeneği gibi haklardan yersiz yararlanmış ise yine faizi ile kendisinden tahsil edilebilir. Sigortalının bu durumdan oluşan mağduriyetine uygulamada pek rastlamasak da çok spesifik durumlarda oluşabilir ve sigortalının mağduriyetine sebep olunabilir. Bu konular başka bir yazımızın konusu olsun.
Görüldüğü üzere İPC’lerin İşverenlerin şahsi mal varlıklarına kadar uzanan bir sonuç doğurabilmektedir. Yazımızın başlarında belirttiğimiz gibi İnsan kaynakları sisteminde zaman zaman bordro ve özlük dosyalarında oto kontrolün yapılması, bir önleyici taramanın olası zararları tamamen veya büyük oranda ortadan kaldıracağı aşikardır.
KAYNAKLAR
- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 102.md
- 2020/8 sayılı, İdari Para Cezaları konulu SGK genelgesi
- 2024/12 sayılı “ 6183 SAYILI KANUN KAPSAMINDA KURUM ALACAKLARININ TAKİP İŞLEMLERİ” SGK Genelgesi
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı
