Vergi Kültürü Anlayışını Türkiye Üzerinden Genel Hatlarıyla İncelemek

Vergileme, kanun teklif veya tasarısının hazırlanmasından, mükellefin vergiyi ödemesine kadar uzun bir süreci içermektedir. Bu süreç içerisinde verginin tarafları karşılıklı olarak iletişim sürecine girmektedir. Vergi, çok geniş ve kapsamlı, bir o kadar da karmaşık karar alma süreçlerinin yönetildiği bir olgudur. Devlet, siyasal anlamda vatandaş olan kişileri ve kar elde etme amacıyla kurulan işletmeleri bir araya getirerek birbirleriyle farklı farklı koşullar altında alınmış değişik kararları ve davranış biçimlerini etki-tepki gibi oluşumlar doğurmakta ve yeni meydana gelen şartlar karşısında yeni karar alma süreçlerini tetiklemektedir. Bu süreçler verginin tarafları arasında şekillenmekte, bu taraflar da vergisel kültürü oluşturan ve etkileyen temel belirleyiciler olmaktadır.

Toplumların vergi algılama düzeylerinde farklılıklar olduğunu, her toplumun kendine özgü bir vergi kültürü olduğunu ortaya koyulmaktadır. Irk, dil, din, tarih, iktisadi anlayış, mülkiyet anlayışı, coğrafi özellikler gibi pek çok faktörün bileşiminden oluşan kültürün, vergi açısından da bir alt yapı oluşturduğu kabul edilmektedir. Başka bir ifade ile insanların ekonomik faaliyetleri ve tercihleri, bir anlayışın izini taşımaktadır. Bütün ekonomik faaliyetler, onlara yön veren bir anlayışın eseridir. İktisadi yaşayış, dış verilerle oluşan bir madde dünyası değil, onun arkasındaki insan gerçeğidir. Türkiye’nin kültürel olarak genişliği göz önüne alınırsa vergi konusunda da değişkenlikler, değişimler yaşandığı da söz konusudur.

Vergi kültürü, sosyoloji, tarih ve ekonomi bilimlerinin kesişiminden oluşmaktadır. Mükellefler, uzmanlar, vergi idaresi, akademisyenler ve politikacıların etkileşimi vergi hukukunun oluşmasında etken olur. Vergi hukuku, vergi kültürünü o da ulusal kültürü etkilemektedir. Her toplumun altyapısını ırk, dil, tarih, gelenekler, iktisadi anlayış, inançlar, mülkiyet anlayışı, coğrafi özellikler gibi unsurların oluşturduğu kendine özgü bir vergi kültürü bulunmaktadır. Bu kültür ülke politikalarının özellikle de vergi politikalarının belirlenmesinde hükümetler üzerinde önemli etkilere yol açmaktadır.

Türkiye’nin kültürel yapısı etkisinde şekillenen vergi kültürüne bakıldığında; Türkiye’de uygulanan vergi politikası kapsamında, Anayasamızın 73. Maddesinde de belirtildiği üzere vergi, bireylerin ödeme gücüne göre ve gelir, servet ve harcamaları üzerinden alınmakla birlikte, vergi tahsilatı esas itibarıyla, stopaj yoluyla tahsil edilen gelir vergisi ile harcama üzerinden alınan KDV’ye dayanmaktadır.

Ekonominin temel aktörleri olan bireyler ve firmalar sahip oldukları vergi bilinci ve vergi kültür yapısı ile iktisadi faaliyetlerine yön verirler. Bunun yanı sıra makro düzeyde ekonominin genel kurallarının belirlenmesinde etkili rol alan ve kamu kesimi olarak ekonomide yer alan devletin uygulayacağı politikalar için hükümetlerin belirlenmesinde önemli bir role sahiptirler. Devlet birey ilişkileri açısından değişik yıllarda ülkemizdeki çeşitli kurum ve kuruluşlara duyulan güveni ölçmeye çalışan araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmaların sonuçları, Türk siyasal sistemi, mahkemeler ve memurlar gibi kurum ve kuruluşlara yönelik düşük seviyede güvenin olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumun, vatandaşların başta vergi yasaları olmak üzere diğer toplumsal kural ve düzenlemelere yönelik uyumları üzerinde olumsuz etki yaptığı söylenebilir.

Genel olarak toparlanacak olursak; vergi kültürünün oluşumu dolaylı/dolaysız vergiler ve vergi yükü açısından da bir ülke için oldukça önemlidir. Aynı zamanda vergi politikaları bir ülkenin mali görünümünü düzenleyici en önemli politika araçlarından biri olma özelliği taşımaktadır. Bu anlamda hem o ülkenin vergi sistemi ve vergi bilincini göstermekte hem de mali disiplinini sağlama yönünde önemli bir gösterge olmaktadır. Devletin en önemli gelir kaynağı olan vergiler üzerine geliştirilen politikalar vergi ödeme kültürünün de belirleyicisi olmaktadır. Ayrıca vergi kültürünü etkileyen eğitim, din, ırk gibi pek çok kültürel dinamiklerin vergi kültürünün gelişimine katkı sağlayacağı unutulmamalıdır.