Prime esas kazanç tutarlarında ücret ve ücret eklentileri ayrımının ne kadar önemli olduğunu özellikle vurgulamak gerekir. Bu ayrımın önemi, 5510 sayılı Kanun’un 80 ve 82. maddelerinden kaynaklanmaktadır.
Öncelikle, kazanca tabi olan, kazanca tabi olmayan ve kısmen kazanca tabi olan ödemeler arasındaki farkı ortaya koymadan önce ücret kavramını tanımlamak gerekir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesinde ücret; “bir kimseye, bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.” olarak tanımlanmaktadır.
Bununla birlikte İş Kanunu’nun 41, 42 ve 43. maddeleri uyarınca sigortalıların yaptığı fazla çalışmalar; aynı Kanun’un 70. maddesi uyarınca yapılan hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri için hak kazanılan artırımlı ücretler; 4857 sayılı kanunun 46. madde uyarınca çalışanlara bir çalışma karşılığı olmaksızın ödenen hafta tatili ücretleri ile 47. madde gereğince tatil yapılmayarak çalışılması halinde ödenecek Ulusal Bayram ve genel tatil günü ücretleri de, 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında değerlendirilmekte ve primlerin hesabında dikkate alınmaktadır.
Ücretler, hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilir. Ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulmayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak, iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edilir.
Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerlerinde, geçmiş ayları da kapsar şekilde yapılacak ücret ödemelerine ilişkin primler, toplu iş sözleşmesinin imzalandığı tarihi takip eden ayın sonuna kadar Sosyal Güvenlik Kurumu’na ödenebilir. Yine, iş güvencesi kapsamında bulunan bir işçinin iş sözleşmesinin feshi üzerine açtığı işe iade davasını kazanması halinde hak kazanacağı, en çok dört aya kadar ödenecek ücret ve diğer haklar da prime tabidir.
Ücret, hak edildiği aya dahil olduğu için azami ücreti aşan kısmı devretmez. Ancak, ücret eklentisi ile birlikte azami ücret aşılmışsa, sadece ücret eklentisi, takip eden iki ay ile sınırlı olmak üzere devreder ve sigorta primine tabi olur. Bu ayrımı bilmeden yapılan hatalı bir bordrolama, işvereni kayıt dışı istihdam yaptırımlarına maruz bırakabilir. Ayrıca, yersiz teşvik tahsili, idari para cezaları ve teşviklerden yasaklanma gibi sonuçlarla da karşılaşılabilir.
Tersine, devretmemesi gereken bir tutar yüzünden kurum zararı oluşması halinde hem işveren hem de işçi açısından cezai yaptırımlar söz konusu olabilir. Örneğin, işçinin hak etmediği halde emekli aylığına etki etmesi, geçici iş göremezlik ödeneği gibi durumlar açısından beyanname verilmeden önce bu hususlara dikkat edilmelidir.
Prime Esas Kazançlar Kısmen Prime Esas Kazanca Tabi Olan Ödemeler
| Ücret ve Ücret Niteliğindeki Kazançlar | Ücret Eklentileri |
|---|---|
| Temel ücret (Brüt tutar) | Primler |
| Fazla çalışma / mesai ücreti | İkramiyeler |
| Cumartesi günü ücreti | Jübile ikramiyesi |
| Hafta tatili ücreti | Yemek hizmetinin alınması dışında kullanılabilecek yemek kartı/çeki/kuponu gibi araçlarla sağlanması (2025 için 158 TL istisna) |
| Ulusal bayram-genel tatil ücreti | Sigortalılara istirahatli iken yapılan ücretler |
| Yıllık izin ücreti | İzin harçlığı |
| Yüzde usulüyle alınan ücret | Eğitim ödeneği (eğitim öğretim tazminatı) |
| Profesyonel futbolcuya ödenen ücret | İş riski zamları |
| Kasa Tazminatı | Sosyal yardımlar (5510/80 -b sayılan yardımlar hariç) |
| Transfer ücreti ve transfer verim ücreti | Avans Olarak Ödenen Ücretler |
| Götürü ücret | Nakit ödenen yol parası |
| Hazırlama ücreti | Nakden ödenen yakacak yardımı |
| Tamamlama ücreti | Sigortalılara öğrenim gören çocukları nedeniyle ödenen eğitim ve öğretim yardımı |
| Temizleme ücreti | Sigortalılara nakden ödenen ayakkabı bedelleri ile elbise dikiş parası vb. |
| Kardan hisse şeklinde ödenen ücret | Tabi afet yardımı |
| Komisyon ücret | Nakit kira yardımı |
| Keşif ücreti | Bakım tazminatı |
| Vardiya tazminatı | Ağır vasıta tazminatı |
| İş güçlüğü/riski tazminatı | Yıpranma tazminatı |
| Özel hizmet tazminatı | Yabancı dil tazminatı |
| İmza zorunluluğu tazminatı | Makam tazminatı |
| Uçuş tazminatı | Arazi zammı |
| İş riski zammı | Eleman teminindeki güçlük zammı, kıdem zammı |
| Avukatlık vekâlet ücreti |
Prime Esas Kazanca Dahil Olmayan Ödemeler
- Ayni Yardımlar
- İdare veya kaza merci kararı ile yapılan ödemeler
- İşverenler Tarafından Sigortalılar İçin Özel Sağlık Sigortalarına ve Bireysel Emeklilik Sistemine Ödenen Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarları (Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı – İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dahil Edilecek Özel Sağlık Sigortası Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarı, Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.)
- Kıdem Tazminatı
- İş sonu Tazminatı
- Kıdem Tazminatı Mahiyetindeki ödemeler
- İhbar Tazminatı
- Kıdem Tazminatının Tavanı Aşan kısmı
Not: Aile Zamları (Aile Yardımı) (Asg.Üc*%10 tutarı istisna) ve Çocuk Zamları (Çocuk Yardımı) (Asg.Üc*%2 istisna. En fazla 2 çocuk için) gibi kısmen prime tabi olan ödemeler, ilgili istisna tutarları düşüldükten sonra prime esas kazanca dahil edilir.
Not: Nakit Olarak Ödenen Yemek Bedeli (2025 için 158,00 TL) de kısmen prime tabi olan ödemelerdendir. Belirtilen tutar istisnadır.
